Dwory Artusa powstawały w Europie jako miejsca spotkań bogatego mieszczaństwa. Nazwa dworów jest nawiązaniem do legendarnego króla Artura żyjącego w Brytanii. Król i jego rycerze byli uosobieniem męstwa i szlachetności.
Gdański Dwór Artusa datuje swoje powstanie już za czasów krzyżackich w XIV wieku, około 1350 r. Powstał z inicjatywy Bractwa św. Jerzego, do którego należeli obywatele wywodzący się z bogatych rodzin niemieckich o rycerskim pochodzeniu.
 |
| Dwór Artusa |
Obecny kształt uzyskał poprzez wielokrotne przebudowy od czasów wielkich pożarów w latach 1476 i 1477. Bractwo św. Jerzego nie miało dość pieniędzy na budowę nowego Dworu Artusa, został on zbudowany z funduszy Rady Głównego Miasta w 1481 r. w stylu gotyckim. Po 1550 r. wprowadzono elementy stylu renesan-sowego. W 1481 r. Dwór przestał być siedzibą tylko Bractwa św. Jerzego, pod wpływem Rady Miasta, życie tej instytucji uległo demokratyzacji, prawo wstępu do Dworu było oparte nie na rodowodzie lecz na cenzusie majątkowym.
Po odbudowie w Dworze miały swoje Ławy przedstawiciele patrycjatu i kupców, rzemieślnicy, z nielicznymi wyjątkami, nie mieli prawa wstępu. Były między innymi Ławy Rajców i Ławników, Sędziów, św. Krzysztofa lub Lubecka, św. Reinholda oraz Malborska.
Dwór Artusa był miejscem spotkań gdańszczan, odbywały się w nim uroczyste imprezy, wielkie przyjęcia i codzienne spotkania przy piwie. Był więc Dwór miejscem rozrywki ale również salą otwartych rozpraw sądowych a od 1742 r. siedzibą giełdy. Obecnie jest salonem miasta i jednocześnie muzeum.
W czasach największej świetności Gdańska w XVI i pierwszej połowy XVII wieku Ławy lub inaczej Bractwa gościły nie tylko kupców i patrycjuszy, lecz także szlachtę i arystokrację, a nawet następców tronu. W księgach Dworu są wpisy królewicza Jana Kazimierza oraz poety Mikołaja Reja.
Dwór był znany w całej Europie, wielu przyjezdnych uważało za wielki honor pobyt w tym głównym salonie europejskim.
Każda Ława starała się o odpowiedni wystrój swojej części, nie była to chaotyczna zabudowa, wystrój sali był podporządkowany określonym regułom. Integralność wyposażenia podkreślają ławy i boazerie, które są zwieńczone gzymsem. Nad gzymsem stawiano figury patronów bractw np. nad Ławą św. Reinholda jest figura patrona, nad Ławą Malborską jest figura Najświętszej Marii Panny.
 |
| Święty Jerzy w Dworze Artusa |
Wystrój wnętrza powstawał w kilku fazach, najstarszym elementem jest rzeźba św. Jerzego walczącego ze smokiem, najprawdopodobniej jest to dzieło Hansa Brandta z 1480 r. Większość wystroju pochodzi z XVI wieku, nieliczne na początku XVII wieku, w tym jedno z najsławniejszych dzieł Sąd Ostateczny Antona Mollera, które powstało w 1602 r.
Jednym z najciekawszych jest wystrój Ławy Malborskiej. Jak nazwa wskazuje założyli tę ławę kombatanci wojny trzynastoletniej (lata 1454 – 1466).
Przedmiotem tego artykułu jest przede wszystkim obraz Okręt Kościoła, dzieło nieznanego mistrza znajdujące się w Ławie Malborskiej.
Dlaczego akurat Okręt Kościoła, 25 maja 2007 r. odbyła się konferencja zorganizowana przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska „Tożsamość gdańszczan w obrazie Okręt Kościoła w Dworze Artusa w Gdańsku” z okazji 550 lecia nadania Gdańskowi honorowego przywileju przez Kazimierza Jagiellończyka. Do herbu gdańskiego z czasów krzyżackich – dwóch równoramiennych krzyży - król dodał koronę. Oprócz honorowego przywileju król przyznał Gdańskowi wielkie przywileje gospodarcze w uznaniu zasług w czasie wojny trzynastoletniej. Przywileje te były podstawą niebywałego rozwoju miasta w XVI i XVII wieku. Gdańsk w tym czasie był największym i najbogatszym miastem Rzeczpospolitej głównie dzięki pośrednictwu w handlu zbożem między Polską i krajami zachodniej i południowej Europy.
 |
| Symulakrum obrazu Okręt Kościoła w Dworze Artusa |
Obraz Okręt Kościoła symbolizował potęgę Kościoła i potęgę miasta w postaci czteromasztowego okrętu, który wpływa do gdańskiego portu.
Nadzieję na zbawienie należy pokładać w wierze, pokój i bezpieczeństwo zapewni miastu związek z Polską, refleksja bardzo trafna po wspólnym zwycięstwie nad Krzyżakami w wojnie trzynastoletniej.
Z oryginalnego obrazu zachowała się tylko jedna deska, to co widzimy jest wyobrażeniem – symulakrum komputerowym wykonanym przez artystę plastyka Krzysztofa Izdebskiego na podstawie fotografii czarno-białych.
 |
| Symulakrum obrazu Orfeusz wśród zwierząt |
Oryginał obrazu Okręt Kościoła powstał około 1500 r., w okresie przed reformacją bardzo rozbudowany był kult świętych, wierzono w wstawiennictwo patronów w codziennym życiu, w pracy, podczas podróży, w czasie wojen oraz we wstawiennictwo świętych za grzesznikami u Opatrzności i stąd tyle postaci świętych namalowanych na okręcie.
 |
| Fragment obrazu Okręt Kościoła |
Na dziobie z lewej strony masztu artysta namalował św. Jerzego, postać w aureoli, w zbroi, z włócznią, obok dostrzegamy głowę smoka. Osoba św. Jerzego była bardzo popularna w średniowieczu, był on patronem rycerstwa.
Kolejny święty – wielki mężczyzna niesie na lewym ramieniu małego chłopca, zapewne Chrystusa wskazuje na to aureola i jabłko królewskie w jego lewej dłoni. Na podstawie wyglądu rozpoznajemy, że jest to św. Krzysztof – patron przewoźników, żeglarzy, podróżników i pielgrzymów oraz współcześnie patron kierowców.
Najniżej namalowane są postaci biskupa i papieża. Biskup najprawdopodobniej św. Mikołaj, patron żeglarzy, jednym z jego atrybutów jest okręt, kult św. Mikołaja był w średniowiecznej Europie bardzo rozpowszechniony. Papież to może być św. Grzegorz lub św. Leon Wielki, na postać Leona Wielkiego wskazuje wyobrażona w dłoniach księga – atrybut, z którym jest ten święty przedstawiany.
Obok głównego masztu mamy przedstawienie Trójcy Świętej – Pietas Domini, Bóg Ojciec podtrzymuje obnażone ciało Jezusa po zdjęciu z krzyża, nad głową Jezusa unosi się Duch Święty w formie gołębicy, trzej aniołowie trzymają czerwony płaszcz dla zmartwychwstałego Pana. U stóp Jezusa, z prawej strony widzimy postać Adama, która symbolizuje odkupioną ludzkość.
Poniżej Trójcy Świętej na obrazie widzimy trzy postacie namalowane blisko siebie, Maryję w koronie z otwartą księgą w dłoniach, Annę Samotrzecią – matkę Maryi - z Dzieciątkiem Jezus na lewym ramieniu. Jezus trzyma w lewej ręce jabłko królewskie symbolizujące zwierzchność nad światem.
 |
| Fragment obrazu Okręt Kościoła |
W części rufowej kolejnym świętym przedstawionym z halabardą jest św. Olaf – patron kupców w podróżach morskich.
Z trzech dalszych przedstawień święci - Antoni, Eligiusz i najprawdopodobniej św. Florian najciekawszy jest św. Eligiusz, patron złotników i mincerzy, świadczą o tym jego atrybuty: młotek i kowadło. Artysta namalował tego świętego aby podkreślić, że Gdańsk w 1457 r. uzyskał od króla Kazimierza Jagiellończyka prawo do bicia własnych monet.
Bogactwo treści obrazu Okręt Kościoła jest imponujące. Nad okrętem i na burtach okrętu artysta namalował wielokrotnie triadę herbów Polski, Prus Królewskich oraz Gdańska. Przy głównym maszcie dwa anioły trzymają herb Polski, na czerwonym polu widnieje biały orzeł w koronie.
Z lewej strony nad miastem znajduje się czarny orzeł z mieczem – herb Prus Królewskich, z prawej strony herb Gdańska. Z trzech dalszych przedstawień święci - Antoni, Eligiusz i najprawdopodobniej św. Florian najciekawszy jest św. Eligiusz, patron złotników i mincerzy, świadczą o tym jego atrybuty: młotek i kowadło. Artysta namalował tego świętego aby podkreślić, że Gdańsk w 1457 r. uzyskał od króla Kazimierza Jagiellończyka prawo do bicia własnych monet.
Bogactwo treści obrazu Okręt Kościoła jest imponujące. Nad okrętem i na burtach okrętu artysta namalował wielokrotnie triadę herbów Polski, Prus Królewskich oraz Gdańska. Przy głównym maszcie dwa anioły trzymają herb Polski, na czerwonym polu widnieje biały orzeł w koronie.
 |
| Model Okręt Kościoła lub Okręt Przymierza |
Według symulakrum obrazu Okręt Kościoła dr inż. Jerzy Litwin - dyrektor Centralnego Muzeum Morskiego - zaprojektował model okrętu, został on wykonany przez konstruktorów z Pracowni Modelarskiej Centralnego Muzeum Morskiego. Uroczyste odsłonięcie modelu odbyło się 25 maja 2007 r. Fundatorem modelu była Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa.
Na zdjęciu dobrze widzimy w części dziobowej i rufowej okrętu namalowane triady herbowe, herby Polski, Prus Królewskich i Gdańska. Na pierwszym maszcie z lewej strony widzimy najstarsze przedstawienie flagi Rzeczpospolitej, na masztach w części rufowej flagi z herbem Gdańska i Prus Królewskich.
Dwór Artusa ze swoim wspaniałym wystrojem staje się dla coraz większej grupy ludzi przedmiotem podziwu i bodźcem do pogłębiania wiedzy na temat przeszłości Gdańska i niezwykłej architektury i sztuki tego miasta.
Zdjęcia: Gienia Franczak, Maria Tomaszewicz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz