Pelplin

Widok ogólny katedry

      Od Pelplina się zaczęło...

W 2010 roku nasza spółdzielnia odwiedziła Pelplin dwukrotnie: 25 marca i 31 lipca. Miejscowość znajduje się na Szlaku Cysterskim .

mapka: Szlak Cysterski na ziemiach polskich

31 lipca 2010 wybrałyśmy się ponownie do Pelplina, główne cele, zwiedzenie katedry pelplińskiej i Muzeum Diecezjalnego. Pogoda była znakomita, humory dopisywały. Wygląd kościoła na tle niebieskiego nieba był niezwykle piękny. W przewodnikach podają, że żadna wojna nie zniszczyła wyniosłej pelplińskiej katedry, że do dzisiaj pozostają na swoim miejscu wszystkie, nawet XIV - wieczne cegły. Świątynię wznieśli cystersi, którzy przybyli do Pelplina w 1276 roku dzięki nadaniu jakie uzyskali od księcia pomorskiego Mściwoja II. Wielki kościół o długości 84 i szerokości 26 a w transepcie 43 metry, był budowany około 300 lat, budowę zakończono w 1557 roku. Wśród zabytkowych kościołów w Polsce wielkością ustępuje tylko Kościołowi Mariackiemu w Gdańsku. Cystersi zatrudnili znakomitych fachowców, uważa się, że jest to najlepiej zbudowany kościół cysterski na świecie. Przez 700 lat nie ujawniły się żadne wady techniczne budowli. Kościół jest trójnawową bazyliką z transeptem, uważa się, że jest to najpiękniejszy gotycki kościół w Polsce.

Południowy szczyt transeptu

Cztery szczyty katedry są bogato zdobione  blendami i pięknymi sterczynkami. Dla wszystkich miłośników architektury  kościół ten jest znakomitym przykładem piękna  stylu gotyckiego, na wykładach z historii architektury wykładowcy omawiają strukturę szczytów świątyni.

Sklepienia gwiaździste w nawie głównej

Zachwyciły nas gotyckie sklepienia w katedrze, w świątyni występują wszystkie ich rodzaje: gwiaździste, sieciowe i kryształowe. W katedrze, można powiedzieć, że wszystkie elementy są doskonałe.

Portal północny

Niektórzy uważają, że największą ozdobą kościoła są gotyckie portale, szczególnie portal północny posiada rzadką na terenie polskim rzeźbę w tympanonie, nad nim wimpergę z czołgankami i kwiatonem.

Ołtarz główny z obrazem Hermana Hana

W katedrze do dziś zachowały się 23 ołtarze, w tym najwyższy w Europie barokowy ołtarz główny o wysokości 25.5 metrów.   W jego centrum znajduje się XVII – wieczny obraz Hermana Hana „Koronacja Najświętszej Marii Panny”. W 1626 roku król szwedzki Gustaw Adolf podziwiał obraz artysty.

Obraz Hana o takiej samej tematyce znajduje się w Katedrze Oliwskiej.

Obraz Hermana Hana "Pokłon pasterzy"

Herman Han namalował również „Pokłon pasterzy”, obraz ten znajduje się w predelli  ołtarza "Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny" , według znawców jest to najlepszy obraz H. Hana. W obrazie tym artysta osiągnął efekty światłocienia wyprzedzające Rembrandta.

Fresk "Grupa Ukrzyżowania"

Zwiedzałyśmy również krużganki klasztorne, w południowym ramie-niu krużganków zachował się goty-cki fresk, datowany na XIV wiek przedstawiający Grupę Ukrzyżo-wania z postaciami proroków Izajasza i Jeremiasza. W dolnej części fresku przedstawiona jest scena obmycia nóg apostołom.

W krużgankach są sklepienia gwiaździste i krzyżowo-żebrowe.

Krużganki

Muzeum Diecezjalne

Muzeum Diecezjalne założył w 1928 roku biskup chełmiński - Stanisław Okoniewski, do wybudowania nowego budynku w 1988 roku mieściło się w budynkach klasztornych i siedzibie biskupów. W muzeum znajduje się jedna z największych kolekcji rzeźby średniowiecznej. Najcenniejsze eksponaty to madonny szafkowe, często wypożyczane na wystawy w innych galeriach, poliptyk toruński, zbiory szat i naczyń liturgicznych. W muzeum znajdują się rzeźby z okresu Madonn na Lwach oraz pięknych Madonn.

Madonny szafkowe

Madonna szafkowa przed otwarciem
pochodzi z kościoła w Lubieszewie,
 obok Nowego Dworu Gdańskiego

Madonna szafkowa po otwarciu



 

Madonna z kościoła w Klonówce  po otwarciu, poniżej ta sama rzeźba     sfotografowana z boku.

Prezentowana obok Madonna pochodzi z kościoła w Klonówce, wioski obok Starogardu Gdańskiego, wykonał ją nieznany Mistrz Madonn Szafkowych. Obydwie Madonny są wykonane z drewna, są polichromowane i pozłacane.

Madonny  z kościołów w Lubieszewie i z Klonówki zostały wypożyczone na wystawę  w Zamku Królewskim na Wawelu, jest to najlepsza reklama ich wartości artystycznych.

Z pięciu Madonn szafkowych pochodzących z Pomorza w pelplińskich zbiorach znajdują się dwie, były one wykonane około 1400 roku. Madonny, gdy są zamknięte przedstawiają siedzącą na tronie, w złotym płaszczu Madonnę z Dzieciątkiem. Po otwarciu mają kształt tryptyku, na bocznych skrzydłach są rzeźby mężczyzn i kobiet różnych grup społecznych. Pośrodku przedstawiona jest grupa Tronu Łaski – Bóg Ojciec z ukrzyżowanym Chrystusem  i unoszącą się gołębicą,   symbolem Ducha Świętego,  nad głową Boga Ojca. Madonna z kościoła w Klonówce jest niekompletna, brakuje Ukrzyżowanego Chrystusa.

Madonny szafkowe w nadzwyczajnych okolicznościach mogły pełnić funkcję przenośnych ołtarzy.

Madonny na lwach

Cztery Dziewice

Z kręgu Madonn na lwach w muzeum znajduje się grupa „Czterech Dziewic”, rzeźby były wykonane w drugiej połowie XIV wieku, są to przedstawienia świętych - Doroty z koszyczkiem, Małgorzaty ze smokiem, Barbary z wieżą i Agnieszki z barankiem. Trzy dziewice trzymają gałązki palmowe, symbol męczeńskiej śmierci.

 Modlitwa w Ogrójcu

Modlitwa w Ogrójcu

Fragment Modlitwy w Ogrójcu - modlący się Chrystus

Fragment Modlitwy w Ogrójcu - śpiący Piotr i Jakub 

Fragment Modlitwy w Ogrójcu - śpiący Jakub

Modlitwa w Ogrójcu, rzeźba z pierwszej połowy XVI wieku, wstrząsające przedstawienie cierpienia Jezusa w obliczu śmierci i jego samotności. Apostołowie – Piotr, Jakub i Jan - śpią, nie potrafią wspierać Chrystusa w tych ciężkich chwilach.

Poliptyk Toruński

Poliptyk toruński z około 1390 r.

Poliptyk toruński jest to nastawa ołtarzowa z około 1390 roku, pochodzi z kościoła pofranciszkańskiego w Toruniu, gdzie pełniła funkcję ołtarza głównego. Ołtarz został wykonany w warsztacie pomorskim. Poliptyk przedstawia najważniejsze wydarzenia wiary od stworzenia świata po Sąd Ostateczny. W centralnej części nastawy znajduje się przejmujące przedstawienie męki Chrystusa.  Obrazy są niejednolite, wyszły spod ręki kilku artystów, będących pod wpływem malarstwa czeskiego i środkowoniemieckiego.

Biblia Gutenberga

Biblia Gutenberga w szklanej gablocie

Gienia, Jola K. i Ewa z Biblią Gutenberga w tle

Najcenniejszym zabytkiem Muzeum Diecezjalnego jest Biblia Gutenberga, jest to jedyny egzemplarz w Polsce. Na świecie pozostało 48 tych niezmiernie cennych ksiąg, najwięcej bo aż 14 sztuk jest w USA. W 1987 roku na aukcji w Nowym Jorku sprzedano Biblię za 5 mln dolarów. W latach 1452-1455 Gutenberg wydrukował około 180 dwutomowych egzemplarzy Pisma Świętego. Dwutomowa pelplińska Biblia została wydrukowana na papierze, ma 641 kart, w drugim tomie brakuje ostatniej karty.
Biblia ma znak szczególny, na 46 stronie pierwszego tomu zachował się ślad przewróconej czcionki. Dzięki temu odciskowi historycy mogli odtworzyć technikę drukarską Gutenberga.
Pelplińska Biblia zalicza się do najcenniejszych z zachowanych, ma dwubarwny druk, późniejsze egzemplarze z powodu ogromnych kosztów były jednobarwne. Pelplińską Biblię zakupił najprawdopodobniej na przełomie XV i XVI wieku biskup chełmiński Mikołaj Chrapicki, który podarował ją franciszkanom w Lubawie. Po kasacie zakonu w XIX wieku trafiła do biblioteki seminarium w Pelplinie. Po I wojnie światowej kanonicy pelplińscy postanowili ją sprzedać, pieniądze ze sprzedaży chcieli przeznaczyć na remont katedry. Na skutek interwencji prasowej, protestów bibliofilów i ludzi kultury odstąpili od tego zamiaru.

Losy wojenne księgi są godne sensacyjnego filmu, w sierpniu 1939 roku ksiądz Antoni Liedtke, konserwator diecezjalny, wywiózł ja z Pelplina i złożył w depozycie Banku Gospodarstwa Krajowego, ewakuowana we wrześniu 1939 roku trafiła do Paryża. Profesor historii sztuki Karol Estreicher, tuż przed wkroczeniem hitlerowców do stolicy Francji przewiózł Biblię do Anglii, skąd na pokładzie „Batorego” popłynęła do Kanady. 

Karol Estreicher, człowiek, któremu polska kultura i sztuka  bardzo wiele zawdzięcza, po wojnie był zaangażowany w odzyskanie zagrabionych przez hitlerowców dzieł sztuki. Największymi jego sukcesami było odnalezienie ołtarza  Wita Stwosza w Norymberdze i sprowadzenie bezcennego dzieła w 1946 roku do Krakowa oraz intensywne starania w odzyskaniu Biblii Gutenberga i arrasów wawelskich z Kanady.

Z powodu niepewnej sytuacji politycznej w powojennej Polsce, Kanada nie chciała oddać skarbów kultury polskiej.  Interwencja  Prymasa Tysiąclecia kardynała Stefana Wyszyńskiego zakończyła wieloletnią nieomal aferę miedzynarodową i Biblia wraz z innymi skarbami wróciła do Polski. Do Pelplina Biblię przywieziono 24 lutego 1959 roku.

Gienia, Jola W., Paulina, Beata

Na zakończenie zdjęcie uczestniczek wycieczki bez autorki tekstu. Serdecznie polecam wszystkim, którzy nie znają Pelplina wycieczkę do tego miasta, małego miasta  z niezwykle piękną katedrą i wspaniałym Muzeum Diecezjalnym.

M.Tomaszewicz

Tekst:  Maria Tomaszewicz

Zdjęcia:  Jola Kryda, Ewa Molisz, Maria Tomaszewicz