20 lat konserwatorskich przy gdańskich zabytkach

Kościół św. Jana w Gdańsku

W styczniu br. w Gdańskiej Galerii Fotografii w Gdańsku  ( ul. Grobla I 8/11)  odbył się wykład z prezentacją wizualną na temat „ 20 lat konserwatorskich przy gdańskich zabytkach”  prowadzony przez Tomasza  Błyskosza – architekta  miasta, dyrektora Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Gdańsku. Autor,  dokonując subiektywnego wyboru, omówił wieloletni proces przywracania świetności perłom historycznej architektury Gdańska.

 

W czasie II-ej wojny światowej Śródmieście Gdańska zostało zniszczone w około 90%  fakt ten stawiał pod znakiem zapytania przyszłość zabytkową miasta. Rozważano różne koncepcje, między innymi: czy pozostawić centrum Gdańska jako ruinę czy odbudować  miasto na nowo.

Wieża kościóła Świętego Jana w Gdańsku

W październiku 1945 roku do Gdańska przybył  Jan Borowski, polski architekt i konserwator.  W  marcu 1946 r. został oficjalnie powołany na stanowisko pierwszego, wojewódzkiego  konserwatora zabytków w Gdańsku. Funkcję te pełnił do 1951 r. Niezależnie od pracy konserwatorskiej zaczął pracę na  Politechnice Gdańskiej na stanowisku kierownika Katedry Historii Architektury Powszechnej na Wydziale Architektury. Prowadził tam wykłady z Historii Architektury, a od 1953 r. z Konserwacji Zabytków. Od 1950 r. prowadził także wykłady z Historii Architektury w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku.

Swoją pracę konserwatorską rozpoczął w pierwszej kolejności od zabezpieczenia zabytków, które  podczas II wojny światowej  i po wojnie uległy poważnemu zniszczeniu tj.: Kościoła Mariackiego, Kaplicy Królewskiej, Dworu  Artusa, Złotej  Bramy, Ratusza Głównego Miasta oraz ołtarza  kamiennego  i nagrobka Schreodera w kościele św.  Jana.

Prof. Stanisław Lorentz  tak  określił  prace Jana Borowskiego na rzecz zniszczonego w czasie wojny  Gdańska „ …..położył na tym stanowisku ogromne zasługi i jemu zawdzięczamy w wielkiej mierze uratowanie zabytkowego oblicza Gdańska”

Dzięki zaangażowaniu Jana Borowskiego udało się zabezpieczyć i odbudować 49 zabytkowych budowli Gdańska.

Z uwagi na rozległy temat zagadnienia, Tomasz Błyskosz swoją uwagę skoncentrował na najważniejszych   obiektach zabytkowych, które  na przestrzeni ostatnich 20 lat zostały poddane konserwacji z uwagi na ich stan techniczny. Należą do nich min.:

1) Kościół św. Jana

Wnętrze kościoła - betonowe opaski na trzech filarach

Nagrobek Nataniela Schrodera

Zbudowany na podmokłym gruncie w latach 1377-1465. Już w XVI wieku na obiekcie wystąpiły pęknięcia i wychylanie się ścian. W 1679 r. ściana wschodnia za głównym ołtarzem tak się wychyliła, że trzeba było rozebrać szczyty i podeprzeć je przyporami. Zniszczony, w ruinie po II-ej wojnie światowej kościół od marca 1945 r. przez około 50 lat był własnością miasta. W latach 80-tych zawalił się jeden z kościelnych filarów - poinformował autor. Zdecydowano się na założenie na filarach opasek żelbetonowych. W 1991 r. świątynia została  przekazana Kościołowi katolickiemu (do 1945 r. kościół był świątynią protestancką). Od 1995 roku, na mocy Umowy ograniczonego prawa rzeczowego użytkowania, Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku pełni funkcję gospodarza obiektu oraz zarządza jego odbudową w celu stworzenia w tym miejscu profesjonalnego centrum kultury. 

Kościół św. Jana - fragment nagrobka Nataniela Schrodera

Na przestrzeni ostatnich 20 lat w kościele św. Jana wykonano bardzo dużo trudnych  prac:
- przedłużono filary w głąb ziemi na 7-7,5 m, scalono płyty nagrobne,

- zrekonstruowano ołtarz św. Jana z  chrztem Chrystusa (1998 r.)

- odnowiono gotyckie drzwi i zrekonstruowano do nich zamek gotycki, na razie bez kołatki.

Zachowane drzwi stanowią unikatowe dzieło gotyku. W Gdańsku zachowały się podobne w Kościele NMP - 2 sztuki, w kościołach św. Mikołaja, św. Katarzyny, św. Trójcy oraz XIV-wieczne wrota   prowadzące do Ratusza Głównego Miasta.

2) Zespół Przedbramia ulicy Długiej

Został zbudowany około 1379 r. przez Henryka Ungeradina  a następnie był kilkakrotnie przebudowywany. W 1945 r. cały kompleks został poważnie zniszczony.

W latach 90-tych zakończono rekonstrukcję dachu na Wieży Więziennej Zespołu Przedbramia. Dach pokryty dachówką zamieniono na pokrycie blachą miedzianą oraz  odtworzono hełm wieńczący Wieżę Więzienną, lukarny i sterczyny zdobiące dach.

Około roku 2000 przeprowadzono sondaż archeologiczny pod Wieżą Więzienną a dokładnie pod przejazdem. Odkryto, że bezgłowa postać z kluczami umieszczona w górnej części budowli  nigdy nie miała głowy.

     Zdjęto formę manierystyczną budowli  i przywrócono ornament okuciowy.

3) Złota  Brama

Wzniesiona w roku 1612-1614 na miejscu XIV-wiecznej bramy gotyckiej zwanej - Bramą  Długouliczną. Powstała według  projektu Abrahama van den Blocka a  zbudował ją Jan Strakowski. W czasie II wojny światowej brama została zniszczona, odbudowano ją w 1957 r.

W ostatnim dwudziestoleciu :
- została poddana renowacji,

- obecne osiem rzeźb alegorycznych ustawionych na attyce po cztery z każdej strony bramy są  rekonstrukcją posągów z 1878 roku  będących kopiami oryginalnych, zniszczonych działaniem czynników klimatycznych rzeźb Piotra Ringeringa, wykonanych w 1648 roku na podstawie projektu Jeremiasza Falcka.

4) Twierdza Wisłoujście.

To zespół dzieł obronnych, położony na prawym, wschodnim brzegu Martwej Wisły, naprzeciwko dzielnicy Nowy Port. Wybudowany na miejscu nie istniejących nadmorskich strażnic kontrolujących ujście Wisły do Bałtyku w XIV wieku. Wielokrotnie budowlę niszczyły sztormy.

W czasie drugiej wojny światowej  Twierdza Wisłoujście była wojennym  szpitalem polowym. W marcu 1945 r. pociskami artyleryjskimi rozbito Wieżę – Latarnię, część Wieńca, Domki Oficerskie i drugą kondygnację Koszar.

W ostatnim dwudziestoleciu :
- od 1991 r. twierdza została udostępniona zwiedzającym,
- odtworzono domek komendanta,
- otwarto kazamatę w Bastionie Artyleryjskim.



Twierdza Wisłoujście od strony Nowego Portu


6) Brama Zielona (1563-1568)

Zamykająca ulicę Długi Targ od strony Motławy. Powstała w miejscu gotyckiej Bramy Kogi. Zbudowana przez  architekta z Drezna Jana Kramera oraz mistrza budowlanego z Holandii  Regniera. To największa z bram Głównego Miasta. Zbudowana jako rezydencja dla polskich królów, którzy przyjeżdżali do Gdańska. Niestety, żaden z władców nigdy nie zamieszkał w pałacu Bramy Zielonej. Zatrzymała się tu jedynie przejazdem w 1646 r. przyszła żona Władysława IV, a później Jana Kazimierza, Maria Ludwika Gonzaga.

W czasie II wojny światowej zabytkowy budynek padł ofiarą pożaru. Zachowało się lico bramy. Niezwłocznie po wojnie przystąpiono do jej odbudowy.

Na przestrzeni ostatnich 20-tu lat :

- w 2002 r. runął jeden z filarów podtrzymujących strop bramy,   czynniki zanieczyszczejące środowisko zamieniły  w piasek zaprawę wapienną w trzy-warstwowej podmurówce.
-  założono konstrukcje żelbetowe,

-  ustabilizowano filary,
-  pod koniec 2002 r. zakończył się gruntowny remont obiektu.
Brama jest Oddziałem Muzeum Narodowego w Gdańsku.
W bramie mieści się biuro byłego prezydenta Lecha Wałęsy.


Tekst: Genowefa Franczak, Jolanta Wróblewska