Wśród różnorodnych form duchowości, jakimi przez wieki owocowało chrześcijaństwo, trudno znaleźć bardziej przeciwległe niż powściągliwa, skupiona na Piśmie Świętym i nieufna wobec wszelkiej mistyki duchowość protestancka i pełna mistycznego żaru, uosobionego w ikonie, duchowość wschodniego chrześcijaństwa. Protestancki, mieszczański, skrzętny i racjonalny Gdańsk przez wieki należał niewątpliwie do kręgu duchowości protestanckiej. W jego pozbawionych polichromii, surowych, gotyckich świątyniach nie czczono ikon, a ich kult uznawano z pewnością za bałwochwalstwo. Dlatego ikon w gdańskich kościołach nie było. Pierwsza zjawiła się dopiero po wojnie, w zupełnie innym pod każdym względem Gdańsku. Mowa oczywiście o ikonie Matki Boskiej Zwycięskiej albo Różańcowej, wiszącej w dawnym ołtarzu bractwa Różańcowego w północnej nawie kościoła oo dominikanów p.w. św Mikołaja.
Ikona została przywieziona ze Lwowa – miejsca, gdzie wpływy chrześcijaństwa wschodniego i zachodniego splatają się w niepowtarzalny sposób, z dominikańskiego kościoła Bożego Ciała. Ikona Matki Boskiej Zwycięskiej słynęła cudami i od wieków była otoczona głębokim kultem, obdarowywana licznymi wotami, a w 1751 roku ukoronowana poświęconymi przez papieża Benedykta XIV koronami. Powojenne losy kościoła Bożego Ciała były tragiczne i charakterystyczne zarazem dla kościołów, które znalazły się na terenach zajętych przez ZSRR. Świątynia wykorzystywana była m.in. jako magazyn cementu czy muzeum ateizmu. Od 1990 kościół ten na powrót służy modlitwie, jako grekokatolicka cerkiew p.w. Świętej Eucharystii. Od 1994 roku główny ołtarz zdobi kopia słynącej cudami ikony Matki Boskiej Zwycięskiej. Tymczasem oryginał pozostaje u nas i zaprasza nas do kontemplacji duchowego przesłania i piękna.
Ikona Matki Boskiej Zwycięskiej datowana jest na koniec XIV wieku, choć podobnie jak wielu sławnym ikonom, również i jej przepisywane jest pochodzenie spod pędzla św Łukasza Ewangelisty – pierwszego w tradycji ikonopisa, co podkreśla prawdę, że celem ikony jest oddanie vera ikon – prawdziwego wizerunku malowanej postaci, przede wszystkich Chrystusa i Maryi. Jednak prawda w ikonie pojmowana jest zupełnie inaczej niż w sztuce Zachodu, która od wieku XIV dążyła przede wszystkim do uchwycenia rzeczywistości w jej sensualnym i psychologicznym wymiarze. Ikona pozostała wierna rzeczywistości duchowej, chcąc ją nie tylko przedstawiać, ale i stwarzać - być miejscem teofanii. Drogą do tego celu jest kanon, którego uzupełnieniem jedynie jest talent oraz indywidualna pobożność ikonopisa. Kanon, na którym oparta jest sztuka ikony to zespół symboli, za którymi kryje się głęboka kontemplacja Pisma Świętego i teologia. Zgodna z kanonem, sytuowana w kręgu sztuki bizantyjskiej jest ikona Matki Boskiej Zwycięskiej. Znajdziemy w niej wiele cech charakterystycznych dla ikony, głębokich w treść i zachęcających do zanurzenia się w kontemplacji.
W charakterystyczny dla ikony sposób, postać Matki Boskiej przedstawiona jest frontalnie, co koncentruje nas na jej obliczu. Oblicze bowiem jest wyrazem duchowego piękna człowieka. Twarz Maryi, otoczona granatowym maforionem, ma ciemną karnację, co jest wyrazem łączność z pierwszym człowiekiem – Adamem - Synem Ziemi. Jednak upadek Adama zostaje w ikonie przezwyciężony. Ikona przedstawia człowieka w świetle Góry Tabor. Dlatego oblicze Maryi rozświetla wewnętrzne światło, spojrzenie dużych oczu jest odbiciem duszy. Prawą dłonią Maryja wskazuje na siedzącego w jej objęciach Jezusa. Treścią tego typu przedstawienia, nazwanego hodegetrią (z gr. hodos-droga) jest wskazanie na Chrystusa, jako na drogę naszego życia. Gest Maryi można interpretować również jako przedstawienie Jezusowi modlącego się przed ikoną ludu. W obu tych interpretacjach Maryja jest pośredniczką pomiędzy ludźmi a Bogiem, prowadzi do Chrystusa, który jest centrum wszechświata. Siedzący w jej ramionach Jezus, pozbawiony jest cech dziecięctwa. Jest raczej siedzącym na tronie królem. Czerwień chitonu, w który jest ubrany, symbolizuje królowanie, ale i męczeństwo. Jezus unosi rękę w geście błogosławieństwa. Złożone dwa palce prawej dłoni symbolizują połączenie w Nim boskiej i ludzkiej natury, a pozostałe trzy przypominają o trój-osobowej jedności Boga. W lewej ręce Jezus trzyma zwój Pisma Świętego - symbol słowa Bożego. Zwój symbolizuje również ukryte wyroki Boga, które wypełniają się w całym czasie trwania świata, aż do jego ostatecznego kresu. Ikonę Matki Boskiej Zwycięskiej dopełnia złote tło symbolizujące boską światłość, bo „Bóg jest światłością i nie ma w Nim żadnej ciemności”.
Wschodnim zwyczajem przed ikoną Matki Boskiej Zwycięskiej można zapalić świecę, której żar ma odzwierciedlać żar naszej modlitwy. Modląc się przed nią pamiętajmy, że ikona modli się wraz z nami.
tekst: Anna Olewniczak
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz